Տավար

Այս զրույցում կներկայացնենք կենդանիների խումբ նշանակող բառ՝ տավար: Տեսնենք, թե ինչ է նշանակում «տավար» բառը, արդյոք բնիկ հայերե՞ն բառ է։ Չէ՞ որ շատ ու շատ լեզուներում կա այդ բառը, ո՞վ է ումից վերցրել:
Այսօր «տավար»-ը խոշոր եղջերավոր ընտանի կենդանիների (կով, եզ, գոմեշ, երինջ, մոզի, հորթ, արջառ) ընդհանուր անվանումն է: Բառի գրաբարյան գրելաձևն է տուար և նշանակել է «արջառ»: Ծագել է հնդեվրոպական նախալեզվի «արջառ» բառից: Այն սկզբնապես դիտվել է որպես «զոհի անասուն» և շատ լեզուներում հենց այդ իմաստով էլ կա մինչև օրս:
Այս բառը տարածված է Միջին Ասիայից մինչև Հյուսիսային և Արևելյան Եվրոպա: Թուրքերեն տավար նշանակում է «արջառ, նախիր», թաթարերեն՝ «գույք, ինչք», մոնղոլերեն՝ «ինչք, հարստություն», քրդերեն, լազերեն՝ «արջառ», գնչուերեն՝ «ձի, անասուն», ասորերեն՝ «կով», կովկասյան լեզուներում՝ «արջառ, կով, նախիր»: Սլավոնական լեզուներում. հին սլավոներեն՝ «ապրանք, բեռ, ինչք», ուկրաիներեն՝ «տավար, ինչք, ապրանք», ռուսերեն՝ «ապրանք»։
«Տավար» բառը նույն հնչողությամբ և նույն իմաստով գործածում են նաև սերբերը, հորվաթները, ռումինները և այլ ազգեր: Բառը տարածված է նաև ուգրո-ֆիննական լեզուներում՝ ֆիններենում, հունգարերենում և այլն:
Անվանի սլավոնագետները վերոհիշյալ բառերը համարում են թուրքերենից փոխառյալ: Իսկ ի՞նչ կապ ունի մեր տավար-ը այս ամենի հետ: Բանն այն է, որ թուրքերենն էլ, իր հերթին, «տավար» բառը փոխառել է հայերենից: Դա առաջին անգամ ցույց է տվել դանիացի անվանի լեզվաբան Հոլգեր Պեդերսենը: Այդ փաստը հետագայում ընդունել են բոլոր նշանավոր լեզվաբանները:
Սա ևս մեկ անգամ գալիս է ապացուցելու, որ մենք ժամանակին շատ հասկացությունների ու առարկաների ենք անուններ տվել, և մեր ստեղծածն ուրիշները տարածել են աշխարհով մեկ: Իսկ սրանից էլ հետևում է, որ չպետք է մոռանանք մեր ստեղծածը, պետք է տեր կանգնենք մեր լեզվին, մեր հեռուստահաղորդումների անուններն օտար լեզվով ու օտար բառերով չկնքենք, մեր քաղաքը «չզարդարենք» օտար ցուցանակներով, ի վերջո, մեր հոգին չպղտորենք օտար արժեքներով՝ մոռանալով մերը: Նման մարդկանց բնութագրելու համար մեր լեզուն ունի համապատասխան արտահայտություններ «տավար» բառով. տավարի հրեշտակ, այսինքն՝ «անբան, ապուշ մարդ», տավարի ցավ՝ «անպիտան, վատ մարդ»: Ով ականջ ունի, թող լսի, ով աչք ունի, թող տեսնի:

Վաչագան Ա. ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ